Pabo Arnhem en Nijmegen: Intro Informatievaardigheden

Zoekvraag

Na de oriëntatiefase stel je de zoekvraag op. Baken je onderzoek af. Afbakenen houdt in dat je de belangrijkste elementen van je vraag gaat definiëren. Welke informatie zoek je op in de literatuur? Hierdoor wordt het duidelijker waar je naar op zoek bent en kun je dus je zoekactie gerichter uitvoeren. Dit kan één zoekvraag zijn of een zoekvraag die onderverdeeld is in deelvragen.

Zoektermen

Om zoektermen te kunnen bedenken, moet je weten wat de belangrijkste concepten zijn van je zoekvraag. Meestal zijn dit er drie: Onderwerp, Proces en Doelgroep. Bedenk nu zoveel mogelijk termen voor de verschillende concepten. Hiermee vergroot je de kans om alle informatie te vinden die over het onderwerp gaat. Zoekmachines zoeken namelijk niet automatisch op alle woordvarianten. 

Welke woorden komen als eerste in je op wanneer je aan je onderwerp denkt? 
Probeer ook de vaktermen te achterhalen. Welke woorden verschijnen wanneer je een term intypt in bijvoorbeeld Wikipedia of Google?
Denk aan de verschillende soorten zoektermen: synoniemen, vertalingen, bredere en smallere termen etc..

Noteer termen in het Nederlands én Engels.

Zoekstrategiëen

De manier waarop je zoekt noemen we een zoekstrategie. We kennen de volgende zoekstrategiëen:

Zoekstrategie	Toelichting
Booleaans zoeken m.b.v. de Booleaanse operatoren AND, OR en NOT	AND-operator zoekactie: "Formatief toetsen" AND apps Resultaat: pagina's waarin de termen formatief toetsen en apps beide voorkomen. OR-operator zoekactie: "Formatief toetsen" OR apps Resultaat: pagina's waarin ten minste één van beide termen voorkomt. Beide mag dus ook. NOT-operator zoekactie: "Formatief toetsen" NOT apps Resultaat: pagina's waarin wel de term formatief toetsen voorkomt, maar niet de term apps.
Fraseren (Phrase search)	Door twee of meer zoektermen tussen aanhalingstekens te plaatsen, zoek je ze precies in deze volgorde. De woorden die in deze volgorde staan komen nu voor in je zoekresultaat. Voorbeelden van het gebruik van aanhalingstekens: "social media" "formatief toetsen" "expliciete directe instructie" Tip: Gebruik dubbele aanhalingstekens, niet 2x een los aanhalingsteken achter elkaar!
Maskeren en trunceren	Bij maskeren vervang je één letter door een symbool. Meestal is dat een *. Zo vind je in je zoekresultaten ook woorden die op meerdere manieren gespeld kunnen worden. Voorbeeld: Zoek je op organi*ation dan vind je zowel organisation als organization in je zoekresultaten. Bij trunceren vervang je een deel van een woord door een sterretje (*) of een vraagteken (?). Voorbeeld: zoek je op psych? dan vind je in je zoekresultaten alle woorden die beginnen met psych zoals psycholoog, psyche, psychiater etc.
Meer bronnen zoeken over hetzelfde onderwerp m.b.v. de sneeuwbalmethode en citatiezoeken	Stel dat je een interessant artikel hebt gevonden: Bij de sneeuwbalmethode bekijk je de literatuurlijst van dit artikel en gaat hier op zoek naar interessante titels waar naar verwezen wordt.  Bij deze methode is de informatie die je vindt steeds minder actueel. Bij citatiezoeken zoek je naar nieuwe artikelen die het door jou gevonden artikel als bron hebben gebruikt. In dat geval wordt je informatie juist steeds actueler.

Logboek

Voor het vastleggen van je zoekproces is het handig om een logboek te gebruiken. Hierin neem je de zoekvraag op, vermeld je welke zoektermen je gaat gebruiken en hoe je die termen gaat combineren in je zoekopdracht. Ook noem je de bronnen die je gaat raadplegen, wat je zoekresultaat was (nodig voor je bronvermelding) en hoe je dit zoekresultaat hebt beoordeeld op bruikbaarheid.

Tip: Kopieer altijd je zoekstring en sla deze op. Dan kun je achterhalen met welke zoektermen en in welke databanken je hebt gezocht. 

EndNote

De HAN biedt EndNote aan voor al haar studenten en medewerkers. EndNote is een programma dat je helpt bij het verzamelen, organiseren, citeren en delen van verwijzingen (=referenties) naar (en vaak ook de full text van) bronnen (artikelen, boeken, data, etc). In de LibGuide EndNote vind je meer informatie over de tool.

Betrouwbaarheid

Na het vinden van informatie controleer je de kwaliteit. Hoe je weet dat de gevonden informatie betrouwbaar is? Een kritische houding is hierbij erg belangrijk. Zelfs informatie aangeboden door de HAN bibliotheek kan verouderd zijn. Criteria die je kunt gebruiken bij het beoordelen vind je in onderstaande checklist. Als je op de meeste vragen “ja” antwoordt is de bron betrouwbaarder. Hoe vaker “nee” of “twijfelachtig”, hoe onbetrouwbaarder.

Checklist betrouwbaarheid
1. Onderzoek de bron	Wat is het doel van de website? Wil de website objectief informeren? Minder betrouwbaar zijn opiniewebsites, reclame of propaganda Zijn er contactgegevens bekend, bijvoorbeeld voor vragen?
2. Check de auteur	Is de auteur deskundig op dit gebied? Heeft de auteur al meer geschreven?  Wordt de auteur geciteerd door anderen?  Zijn er contactgegevens?
3. Lees verder	Lees verder dan de koptekst en lees de gehele informatie aandachtig door. Alleen dan krijg je een goed beeld van de informatie. Komt de titel overeen met de inhoud?
4. Controleer de gebruikte bronnen	Zijn er verwijzingen en een bronnenlijst?  Heb je de gebruikte literatuur zelf ook gelezen?  Ben je het eens met de interpretatie?
5. Is het een grap?	Check ook altijd voor de zekerheid of het geen satire is!

Deze checklist is gebaseerd op de "Hoe ontdek je nepnieuws" poster van IFLA. Deze poster vind je onderaan deze pagina, of op https://repository.ifla.org/handle/123456789/210

Factchecking, nepnieuws en deep fake technologie

• Wil je je kennis over nepnieuws op een laagdrempelige manier vergroten? Neem een kijkje op de website isdatechtzo.nl, vol handige tips om zelf uit te zoeken of informatie te vertrouwen is.
• Tips voor het onderzoeken van een bericht vind je op Rijksoverheid.nl | Desinformatie en nepnieuws.
• Op AFP Fact Check worden nieuwsberichten van over de hele wereld bijna live gefactcheckt.
• De factchecking website politifact.com is opgericht om (on)waarheden die (Amerikaanse) politici beweren, te checken. Inmiddels is hun gebied breder dan alleen politiek.
• Op de website van mediawijsheid vind je o.a. informatie over deepfake en synthetische media.

Praktische tips voor het vergroten van de betrouwbaarheid

• Maak gebruik van betaalde databanken (HANQuest);
• Veel geciteerde artikelen vind je op Google Scholar;
• Zoek naar peer reviewed artikelen (de meeste wetenschappelijke tijdschriften plaatsen alleen peer reviewed artikelen);
• Hoe actueel is de informatie? Oude informatie is niet altijd meer relevant.

Evalueren

Nadat je je gevonden bronnen kritisch hebt beoordeeld is het nu tijd voor het organiseren en verwerken. Ben je tevreden over je zoekresultaten? Kun je je zoektocht naar informatie afsluiten of moet je de cyclus nogmaals doorlopen?

Om je zoekactie en zoekresultaat te beoordelen kun je jezelf onderstaande vragen stellen (Sieverts, 2008): 

Zit er niet-relevante informatie tussen mijn zoekresultaten? Zo ja, hoe komt dat?

• Niet genoeg termen gebruikt bij best-match zoekactie;
• Niet genoeg elementen gecombineerd in Booleaanse zoekactie;
• Als twee woorden in een tekst voorkomen hoeven ze niet altijd iets met elkaar te maken te hebben;
• Woorden met meerdere betekenissen gebruikt;
• Zoekmachine zocht op ongewenste woordvarianten;
• Te moeilijk specificeerbaar element noodgedwongen weggelaten;
• Veel betekenisarme woorden in de volledige tekst.

Heb ik relevante informatie gemist? Zo ja, hoe komt dit?

• Niet de juiste informatiebron;
• Te veel elementen uit de zoekvraag gecombineerd;
• Type- of spellingfouten;
• Zoeken met aanhalingstekens te beperkend;
• Veel varianten in spelling mogelijk;
• Te algemene begrippen;
• Moeilijk specificeerbaar element.

APA en Auteursrecht: Een introductie

Een van de dingen waar je tijdens je studie veel mee te maken zult krijgen, is het correct toepassen van de APA-richtlijnen. Binnen de studiecentra van de HAN hebben we op dit gebied gelukkig veel kennis en kunde in huis. Enkele van onze collega's zijn hierin gespecialiseerd!

Om jou zo goed mogelijk te helpen met de APA-richtlijnen, hebben we een aantal handige kennisclips en een weblecture voor je gemaakt. Je vindt ze onder de tab Kennisclips.

Ook vind je op de website van de HAN studiecentra veel informatie over APA en Auteursrecht.

Kom je er dan nóg niet helemaal uit? Dat kan, want er zijn veel verschillende bronnen die je kunt gebruiken met elk een eigen bronvermelding. Misschien helpt de informatie in de blogs HAN APAstaartje en The APA-team je verder en anders mag je je vraag altijd stellen door te mailen naar het Auteursrecht Informatiepunt. Het e-mailadres vind je in Outlook!

HBO Kennisbank

Voor het schrijven van de inleiding van jouw onderzoek is de HBO Kennisbank een handige databank. De HBO Kennisbank bevat scripties van studenten van Hogescholen in Nederland.

Zelf publiceren in de HBO Kennisbank
Wil je jouw afstudeeropdracht in de HBO Kennisbank laten opnemen? Heel graag, lees hieronder aan welke voorwaarden je werkstuk moet voldoen:

► Alleen bij eindcijfer 7 of hoger komt het afstudeerverslag in aanmerking voor plaatsing in de HBO Kennisbank.
► Lever het afstudeerverslag digitaal aan, bij voorkeur in pdf, via e-mail naar kennisproducten@han.nl.
► Geef toestemming voor opname in de HBO Kennisbank via dit toestemmingsformulier (twee pagina's Word), volledig ondertekend door de student(en) en, indien van toepassing, door de opdrachtgever of stagebiedende organisatie. Het toestemmingsformulier (alleen pagina 2) wordt meegezonden met het digitale afstudeerverslag. Dit mag als scan en als foto.

Let op: zonder Toestemmingsformulier mag het afstudeerverslag niet in de HBO Kennisbank geplaatst worden.

Veelgestelde vragen
Waarom zou ik mijn afstudeerverslag in de HBO Kennisbank laten opnemen?
In de eerste plaats om jouw verslag te delen met andere studenten, docenten of belangstellenden, zoals je wellicht zelf gebruik hebt gemaakt van documenten uit de HBO Kennisbank. Daarnaast vormt het werkstuk een mooi visitekaartje, bijvoorbeeld bij een sollicitatie.

Waarom moet ik een Toestemmingsformulier invullen?
Het auteursrecht van het afstudeerverslag ligt bij de student, niet bij de HAN Universityof Applied Sciences. Om deze reden is schriftelijke toestemming voor publicatie in de HBO Kennisbank een vereiste.
Het auteursrecht blijft ook na publicatie in de HBO Kennisbank bij de student liggen, zonder opgave van redenen kan de student ook de toestemming voor publicatie weer intrekken, waarna het document uit de HBO Kennisbank zal worden verwijderd.

Moet mijn docent of organisatie waar ik stage heb gelopen ook het Toestemmingsformulier invullen?
Nee, alleen wanneer er hier vooraf afspraken over zijn gemaakt, bijvoorbeeld als er sprake is van privacygevoelige informatie.

Moet ik mijn afstudeerverslag voor een bepaalde datum na mijn afstuderen inleveren?
Nee, er is geen einddatum waarop het werkstuk uiterlijk moet zijn ingeleverd. 

Ethische commissie en de gedragscode

Wie onderzoek doet met mensen, moet zich houden aan de daarvoor geldende wet- en regelgeving. Bijvoorbeeld de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), die zich richt op de bescherming van privacy. Daarnaast moeten onderzoekers zich houden aan normen van goed gedrag. Respectvol omgaan met onderzoekspersonen bijvoorbeeld. En: zorgvuldig zijn met verzamelde informatie.

Wat betekent dit in de praktijk? Hoe zorg je ervoor dat je onderzoek integer is? De Ethische Commissie Onderzoek HAN (ECO) heeft een Handleiding Integer Onderzoek opgesteld, met een eenvoudige vertaling van de relevante wet- en regelgeving en normen van goed gedrag. Belangrijke aspecten die in de handleiding aan bod komen zijn:

• Heldere communicatie over het doel van de werkwijze van het onderzoek;
• Het rechtmatig verkrijgen van de toestemming van deelnemers;
• Het waarborgen van de privacy van onderzoekspersonen;
• Het voorkomen van lichamelijke en/of psychische schade.

Aan de hand van de handleiding kun je op een integere manier te werk gaan, in alle fasen van het onderzoek. In de handleiding staan bovendien formats voor het opstellen van een informatiebrief en een toestemmingsverklaring (informed consent).

Je kunt de handleiding downloaden op de webpagina van de Ethische Commissie. Ook vind je daar drie kennisclips over integer onderzoek doen. In deze Libguide vind je ze onder de tab Kennisclips => Onderzoek doen.

Privacy

De website Fix je privacy geeft je tips & tricks om je online privacy beter te beveiligen.